Voor de taal die wij Spaans noemen, gebruiken de Spanjaarden zelf twee woorden: “español” (Spaans) of “castellano” (Castiliaans, uit Castilië). Waar geeft men in Spanje dan eigenlijk de voorkeur aan? Dat ligt zo simpel nog niet, maar hierover in een andere blog meer.

Beide termen worden door elkaar gebruikt, afhankelijk van de regio. Maar ze betekenen hetzelfde (in Andalusië zeggen ze vooral “español”, in Catalonië vrijwel nooit). Dat laatste geldt ook voor de Balearen, kan ik beamen. Onlangs was ik voor een hikevakantie op Mallorca, wat dan weer tot die regio behoort.

Ik had er helemaal zin in, vooral om weer in Spanje te zijn; de Spaanse sfeer te proeven, onder de Spaanse bevolking te zijn en de taal om mij heen te horen. Dat dit niet het officiële Spaans zou zijn, mocht de pret niet drukken, ik werd er blij van!

Spraakverwarring

“She speaks Spanish”, zegt onze Nederlandse reisleider op dag 1 enthousiast over mij tegen de lokale wandelgids die onze hikes zal gaan begeleiden. Dat heb ik haar namelijk net verteld. Wat ik vergeten ben te vermelden, is dat het Spaans dat ik beheers niet hetzelfde Spaans is als wat deze goede man waarschijnlijk spreekt. Op Mallorca wordt Catalaans gesproken (of meer specifiek Mallorquí), wat iets anders is dan Castiliaans. Maar professioneel als wandelgids Juan is, lacht hij vriendelijk en antwoordt in perfect Castiliaans dat we dan de komende dagen vast veel zullen praten met elkaar.

Toch komen dit soort verwarringen of goedbedoelde hulp waarschijnlijk wel vaker voor. Sowieso zorgen de verschillende talen die in Spanje worden gesproken regelmatig voor grote verwarring in het buitenland, waar men het vaak heeft over dialecten. Niets is minder waar. Spanje kent in totaal vijf officiële talen (Spaans, Catalaans, Baskisch, Galicisch en Aranees) en twee niet-officiële talen (Asturisch en Aragonees). Het Spaans is de enige officiële nationale taal van Spanje. De andere vier zijn officiële regionale talen, die in sommige gebieden ook de dominante taal zijn.

Of zoals het in Artikel III van de Spaanse Grondwet uit 1978 staat:

El castellano es la lengua española oficial del Estado. (…) Las demás lenguas españolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas…

Castiliaans is de officiële taal van de Spaanse Staat. (…) De andere Spaanse talen zijn ook officieel in de respectievelijke Autonome Gemeenschappen…

Variatie met een gemene deler

De vier officiële regionale talen van Spanje zijn dus:

• Catalaans, dat wordt gesproken door iets meer dan 18% van de totale bevolking, oftewel 7,5 miljoen inwoners in Catalonië, de Balearen en de regio Valencia. Op de Balearen (Illes Balears) spreekt men op elk eiland een apart subdialect (op Formentera het Formenterenc, op Eivissa het Eivissenc, op Mallorca het Mallorquí en op Menorca het Menorquí), die allen behoren tot de oosterse dialecten van het Catalaans.
• Galicisch, dat wordt gesproken door iets meer dan 2,5 miljoen mensen, 5,7% van de totale Spaanse bevolking in Galicië, en delen van León en Asturië. De taal lijkt meer op Portugees dan op Spaans.
• Aranees, dat wordt gesproken door zo’n 4.000 mensen in de Vallei van Aran in Catalonië. Taalkundig gezien is Aranees een dialect van het Franse Occitaans.
• Baskisch, dat wordt gesproken door iets meer dan 1 miljoen mensen in Baskenland en Navarra, 2,3% van de totale Spaanse bevolking. De Baskische taal is een geval apart en vertoont geen enkele overeenkomst met welke andere taal dan ook.

Dan zijn er ook nog de twee niet-officiële regionale talen. Asturisch wordt gesproken door ongeveer 100.000 mensen. Deze taal is in Asturië wettelijk beschermd. Het is zeker geen dialect van het Spaans, maar een aparte taal. Aragonees wordt gesproken door zo’n 10.000 mensen in de provincie Huesca in Aragón. Ongeveer 40.000 mensen kennen de taal of hebben het Aragonees geleerd, meestal in Zaragoza en Huesca.

Genoeg variatie dus met een gemene deler (op het Baskisch en Asturisch na). Het Spaans, Catalaans, Galicisch en Aranees zijn allemaal Romaanse talen en stammen af van het Latijn. Ook het Aragonees stamt af van het Latijn.

Wereldtaal

Ooit was het Latijn een wereldtaal. Net als het Spaans dat nu is. Het is de derde wereldtaal (na het Engels en Mandarijn). De Spaanse taal wordt gesproken in Spanje en bijna alle landen in Latijns-Amerika. Maar ook hier geldt: het Spaans in het ene land verschilt sterk van dat in andere landen, op het gebied van woordenschat, uitspraak en grammatica.

De vier officiële regionale talen van Spanje spelen een relatief belangrijke rol, zowel op regionaal als op nationaal niveau. Als we het even vergelijken met Nederland: in Spanje spreekt 24% van de bevolking een van de vier officiële regionale talen, dat komt neer op bijna 11 miljoen inwoners. In Nederland wordt de enige officiële regionale taal, het Fries, door 400.000 inwoners, oftewel slechts 2,4% van de bevolking gesproken.

Buiten de hierboven genoemde talen kent Spanje talloze dialecten en streektalen. Het beste voorbeeld daarvan is het Spaans dat wordt gesproken in Andalusië door ongeveer 7 miljoen mensen, met grote verschillen in vocabulaire en uitspraak. Het zogenaamde “Andaluz” (Andalusisch) is voor vele andere Spanjaarden moeilijk te verstaan. Laat staan voor buitenlanders die ‘een woordje Spaans spreken’ . Het dialect dat op de Canarische Eilanden wordt gesproken, lijkt ook heel sterk op het Andalusisch. Dit Andalusisch moet overigens niet verward worden met het Andalusisch-Arabisch, wat een uitgestorven Arabisch dialect is.

Naar welke Spaanse regio of eilandengroep je deze zomer ook op vakantie gaat, we hopen dat het je succes oplevert met het herkennen van de taalvarianten. Oftewel ¡Éxito!

Fijne vakantie!