Niet iedere vertaler is ook een goede ondertitelaar, simpelweg omdat ondertitelen veel meer is dan alleen vertalen. Het is vertalen met beperkingen in ruimte, tijd en context. De audio moet niet alleen goed vertaald worden, er moet ook rekening gehouden worden met deze beperkingen zodat er een fijne kijkervaring ontstaat. In deze blog een aantal van de uitdagingen van ondertitelen, zoals benoemd in het artikel How subtitling is different from translating texts.
Ruimte
Ondertiteling mag niet te veel ruimte innemen, omdat het dan het beeld in de weg zit. Hierdoor mag het maar 42 tekens per regel bevatten. Tot deze 42 tekens behoren niet alleen de letters, maar ook getallen, spaties, punten, komma’s, enz. Als een regel te veel tekens bevat, kunnen er meerdere regels worden gebruikt. Maar in het algemeen geldt dat er maar twee regels per ondertitel mogen zijn. Als een zin over twee regels ondertitel verdeeld wordt, dan moet deze op een logische plek geknipt worden. Woorden die bij elkaar horen, zoals een bijvoeglijk en zelfstandig naamwoord, mogen niet uit elkaar worden gehaald. Verder hebben veel klanten een voorkeur over de verdeling van de twee regels. De ene klant heeft liever dat de bovenste regel langer is, de ander wil juist dat de meeste woorden zich in de onderste ondertitel bevinden. Tevens kan de ondertiteling op andere plekken op het scherm staan. De voorkeur gaat meestal naar onderin, het midden van het scherm, maar dit hoeft niet. Het voordeel van het midden van het scherm is dat de blik hier automatisch naartoe gaat. Echter, als de ondertitel linksonder in het beeld staat, dan begint de regel altijd op precies dezelfde plek, wat het lezen makkelijker maakt.
Tijd
Verder is het belangrijk dat de ondertitels gelezen kunnen worden door de kijkers, dat is immers het doel van ondertiteling. Over het algemeen wordt er vanuit gegaan dat een kijker zes seconden nodig heeft om twee volle regels te kunnen lezen. Maar de ondertiteling moet ook niet veel langer dan 6 seconden in beeld zijn, omdat dan de kans bestaat dat de kijker de ondertiteling opnieuw gaat lezen. Een hele korte ondertiteling moet minstens één seconde in beeld zijn, zodat de kijker deze kan lezen. Er moet dus een balans gevonden worden, en hier komt ook de timing van de ondertiteling bij kijken. De ondertitel moet verschijnen als het personage in de film begint met praten, en verdwijnen als deze spreker klaar is. Als meerdere sprekers snel achter elkaar spreken, zijn een aantal frames tussen de ondertitels nodig. Veel klanten hebben ook liever niet dat ondertitels over een verandering van shot heengaan, wat het ondertitelen nog lastiger maakt.
Context
Het voordeel bij het vertalen van een tekst is dat de lezers van de vertaling het origineel (in de meeste gevallen) niet lezen en de context alleen de tekst zelf is. Ondertiteling is een ander verhaal. Hier wordt de vertaling als het ware op het originele materiaal geplakt. Zowel het originele beeld als de originele audio is beschikbaar voor de kijker. De kijker in kwestie kan – als deze de taal van de audio ook begrijpt – de audio vergelijken met de vertaling, en het beeld kan door iedere kijker met de vertaling vergeleken worden. Het is daarom van belang dat de ondertiteling zo goed mogelijk past bij het beeld en de audio. Als iemand heel boos kijkt en klinkt in het origineel, is het vreemd als de ondertiteling een andere toon heeft. Ook als wat besproken wordt in beeld te zien is, moet dit kloppen met de ondertiteling. Als er in beeld een hond te zien is, kan er in de ondertiteling niet opeens een kat voorbijkomen. Zeker met gezegdes en (woord)grappen kan dit nog best lastig zijn. In een platte tekst kan een grap die in de vertaling niet werkt gewoon vervangen worden door een hele andere, maar als in het beeld een duidelijke verwijzing is naar een onderdeel van deze grap, dan kan dit niet. Zie het voorbeeld van The Big Bang Theory in het artikel How subtitling is different from translating texts van Mirjam van Dijk.
Altijd anders
Helaas is de wereld van de ondertiteling niet zwart-wit. De beperkingen verschillen per alfabet, per taal en per klant, en blijven ook steeds veranderen. Waar het aantal tekens per seconde vroeger minder was, wordt dit nu steeds meer omdat een groot deel van de kijkers liever alle gesproken tekst in de ondertiteling wil zien in plaats van een aangepaste, ingekorte versie. En in de tijd van streaming is dit ook geen enorm probleem, want als de kijker niet de hele ondertiteling kan lezen, dan kan er gewoon op pauze gedrukt worden of zelfs worden teruggespoeld.
Al met al is het als ondertitelaar belangrijk dat je je bewust bent van de beperkingen, en dat deze kunnen verschillen. Wie hier rekening mee houdt, en natuurlijk de audio goed weet te vertalen, zal bij het ondertitelen geen problemen ervaren. Ook als kijker is het handig om je bewust te zijn van de beperkingen. Als je voortaan een film kijkt en denkt: “Wat een rare vertaling, dit zeggen ze niet!”, weet dan dat de ondertitelaar het zo goed mogelijk heeft willen vertalen en hier beperkt in is geweest. Ondertitelen is niet simpelweg vertalen, er komt veel meer bij kijken en dit vraagt soms om creatieve oplossingen.
